Yazan: Dr. Kimyager Çiğdem KUŞ
Zeytinyağının fenolik bileşiklerine, genel olarak, polifenol denir. Başlıca zeytinyağı polifenolleri, fenolik alkoller, hydroksitirosol ve bunların sekoiridoid öncüleri olan oleuropein, oleuropein aglikon, oleacein veya oleokantal’dır [1]. Zeytinyağlarınn 50 ile 800 mg/L aralığında değişen fenolik bileşimi miktarı, zeytin çeşitliliğine, ağacın yaşına, ekimde kullanılan tarımsal tekniklere, olgunluk derecesine, toprak bileşimine, iklime, işleme tekniğine ve depolama özelliklerine göre değişmektedir [2].
Çeşitli zeytinyağı polifenollerinin vücut tarafından emilimi ve metabolizması değişiklik göstermektedir. Suda çözünürlüklerinin iyi olması nedeniyle, yüksek oranda biyolojik fayda sağlarlar. Emilim verimliliğinin ise, yaklaşık %55-66 mol olduğu tespit edilmiştir [2].
Vücudumuza alınan oksijenin kullanımı ve canlı hücrelerdeki kimyasal değişim sırasında serbest radikaller oluşabilir. Normal olarak vücudumuz bu radikalleri kontrol altında tutar, ancak bazen denge bozulur ve çok sayıda radikaller oluşur. Bu duruma oksidatif stres denir. Böyle bir durumda, serbest radikaller sağlıklı hücrelere saldırır, okside eder ve bozarlar. Sızma zeytinyağının, lipit metabolizmasını değiştirdiği; oksidatif stresi ve iltihabı azalttığı; insülin duyarlılığını artırdığı ve endotel (kan ve lenf damarlarının iç yüzünü oluşturan doku.) fonksiyonu ve pıhtılaşmayı iyileştirdiği; bulaşıcı olmayan hastalık risklerine karşı faydalı bir etki sağlayabildiği tespit edilmiştir [3]. Son yıllarda, zeytinyağı polifenollerine olan ilgi, Akdeniz diyeti yoluyla uygulanan kalbi koruyucu etkisi nedeniyle önemli ölçüde artmıştır [4, 5,6, 7].
Avrupa Gıda Güvenliği Kurumu (EFSA), 'zeytinyağı polifenollerinin kan lipidlerinin oksidatif stresten korunmasına katkıda bulunduğunu' iddia etmiştir. 20 g zeytinyağında, en az 5 mg hidroksitirosol ve türevlerini (Oleuropein kompleksi ve tirosol) içeren zeytinyağlarının, gıda sektöründe kullanılabileceği ifade edilmiştir [8]. Sızma zeytinyağı tüketiminden sonra plazmada oksitlenmiş düşük yoğunluklu lipoprotein (LDL) seviyelerinin önemli ölçüde azaldığının tespiti, kalbi koruyucu etkisinin olduğunu göstermektedir. Son zamanlarda zeytinyağı polifenolleri aracılığıyla sağlığın korunmasına ve iyileştirilmesine katkı sağlayacak pek çok çalışma gerçekleşmektedir. Bir çalışmada, 200 katılımcının, günde 3 kez 25 mL, zeytinyağı tüketmesi sağlanmıştır. 3 hafta boyunca farklı miktarlarda fenolik bileşik içeren yağlarla denemeler gerçekleştirilmiştir. Zeytinyağı polifenol içerikleriyle, oksidatif stress ve toplam kolesterol/HDL-kolesterol oranının doğrusal olarak azaldığı sonucuna varılmıştır [9].
Fenolik bileşiklerin kanser hücrelerinin çoğalmasını, apoptozunu (programlanmış hücre ölümleri) ve farklılaşmasını kontrol eden genler üzerinde etken olabileceği düşünülmektedir [10-11]. Antikanser etkinin temel hedefi, büyüme faktörü veya büyüme faktörü reseptörlerinin üretimini kontrol eden genler olabilir. Büyüme faktörü veya büyüme faktörü almaçlarının over-expression (bir genin diğerine göre daha çok okunması), komşu hücrelerin çoğalmasını ve tümörün büyümesini destekleyen sinyalleri kontrolsüz şekilde üretir. Zeytinyağı polifenolleri, bu sinyal yollarına müdahale edebilmektedir. Polifenoller, bazı sinyal moleküllerinindurumunu kontrol edebilir ki bu da onun antikanser etkisini göstermektedir [12, 13, 14].
Zeytinyağındaki karakteristik fenolik bileşiklerin, geleneksel antikanser ilaçların etkileri üzerindeki etkisi günümüzde büyük ilgi görmektedir [4, 5, 12, 13–22]. Zeytinyağı fenolik bileşiklerinin, farklı kanser hücrelerinde [4,12,15] olası kemo-koruyucu ve antikanser aktiviteleri araştırılmıştır. Bunlar, meme [16, 17], kolon [18], prostat [19], melanom [20], promiyelositik lösemi [21] ve diğer kanser hücreleridir.
Zeytinyağı polifenollerinin, antikanser ilaçlarla kombine kanser tedavisi üzerinde yapılmış çalışmalar vardır. Bu yeni yaklaşımlar, kanserin önlenmesi ve tedavisinde ileri düzeyde bir strateji sunabilir. Dahası, polifenoller, diğer gıda bileşenleri ve ilaçlarla pozitif veya negatif yönde etkileşirler [23-24-25]. Eğer farklı hedefler etkilenir veya birbirlerinin çözünürlüğünü geliştirirlerse sinerji etki üretilmiş olur. Bu sayede, biyoyararlanım artırılır [26]. Son yıllarda yapılan birçok çalışmada (in vitro ve in vivo) doğal polifenollerin kemoterapötik maddelerle etkileşimini, kansere karşı etkinliğini artırabildiğini; kemoterapinin yan etkilerini azaltabildiğini ve kanser hücrelerinin kemo veya radyo direncinin üstesinden gelebildiğini göstermiştir [27, 28, 29].
Coccia ve arkadaşları, antikanser ilaçları ile sızma zeytinyağının fenolik ekstresinin etkileşimini incelemiştir. Paklitaksel, mesane kanseri de dahil olmak üzere çeşitli kanser türlerinin tedavisinde belirtilen mitotik (mitoz bölünme) bir inhibitördür [30]. Mitomisin C, DNA sentezini inhibe eder ve sıklıkla mesane kanseri hücrelerinin kemoterapisinde kullanılır [31]. Sızma zeytinyağının fenolik özütünün varlığında T24 hücrelerinin tedavisinde kullanılan paklitaksel ve mitomisin C ‘nin farklı dozları kullanılmış. Elde edilen sonuçlara göre mitomisin C’nin sızma zeytinyağının fenolik ekstresi ile, ilacın canlı hücreler üzerindeki toksik etki oranını azalttığı; paklitaksel ilacının tek başına kullanımıyla karşılaştırıldığında, polifenol özüt ve paklitaksel’in birlikte test edilen her konsantrasyonda, programlanmış hücre ölümlerini güçlü bir şekilde arttırdığı tespit edilmiştir [32].
Kanser kemoterapisinde kullanılan ideal bir ilaç, ihmal edilebilir yan etkileri ile yüksek seviyelerde toksik etki göstermektedir. Canlı ortamda ya da laboratuvar ortamında çalışmalar, zeytinyağı polifenollerinin, kanser gelişimini önlemek için ve antikanser ajanlar olarak yüksek bir potansiyele sahip olduğunu göstermiştir. Zeytinyağı polifenollerinin antikanser ilaçlarla kombinasyonu, kemoterapi etkinliğinin iyileştirilmesi ve toksik etkilerin azaltılması nedeniyle kanser tedavisi için daha iyi bir yöntem sunabilir.
Açıklanan klinik öncesi çalışmalar, zeytinyağı polifenollerinin tek başına veya antikanser ilaçlarla birlikte faydalı etkilerini doğrulasa da, bunların etkinliğinin insanlarda kanıtlanmaya devam edilmesi gereklidir [25].
Kaynakça
1- A. Bendini, L. Cerretani, A. Carrasco-Pancorbo, A. M. Gómez-Caravaca, A. Segura-Carretero, A. Fernández-Gutiérrez and G. Lercker, Phenolic molecules in virgin olive oils: A survey of their sensory properties, health effects, antioxidant activity and analytical methods. An overview of the last decade, Molecules 12 (2007) 1679-1719.
2- S. Martin-Pelaez, M.I. Covas, M. Fito, A. Kusar, I. Pravst, Health effects of olive oil polyphenols: recent advances and possibilities for the use of health claims, Mol. Nutr. Food Res. 57 (2013) 760e771.
3- Schwingshackl, L., Morze, J., & Hoffmann, G. (2020). Mediterranean diet and health status: Active ingredients and pharmacological mechanisms. British Journal of Pharmacology, 177(6), 1241-1257.
4- R. Fabiani, Anti-cancer properties of olive oil secoiridoid phenols: a systematic review of in vivo studies, Food Funct. 7 (2016) 4145–4159
5- M. Celano, V. Maggisano, S. M. Lepore, D. Russo and S. Bulotta, Secoiridoids of olive and derivatives as potential coadjuvant drugs in cancer: A critical analysis of experimental studies, Pharmacol Res. 142 (2019) 77–86
6-. J. Delgado-Lista, P. Perez-Martinez, J. F. Alcala-Diaz, A. I. Perez-Caballero, F. Gomez-Delgado, F. Fuentes, G. Quintana-Navarro, F. Lopez-Segura, A. M. Ortiz-Morales, N. Delgado-Casado, E. M. Yubero-Serrano, A. Camargo, C. Marin, F. Rodriguez-Cantalejo, P. Gomez-Luna, J. M. Ordovas, J. Lopez-Miranda and F. Perez-Jimenez, CORonary Diet Intervention with Olive oil and cardiovascular PREVention study (the CORDIOPREV study): Rationale, methods, and baseline characteristics: A clinical trial comparing the efficacy of a Mediterranean diet rich in olive oil versus a low-fat diet on cardiovascular disease in coronary patients, Am. Heart J. 177 (2016) 42–50
7- A. Medina-Remon, R. Casas, A. Tressserra-Rimbau, E. Ros, M. A. Martinez-Gonzalez, M. Fito, D. Corella, J. Salas-Salvado, R. M. Lamuela-Raventos and R. Estruch, Polyphenol intake from a Mediterranean diet decreases inflammatory biomarkers related to atherosclerosis: a substudy of the PREDIMED trial., Br. J. Clin. Pharmacol. 83 (2017) 114–128
8- Commission Regulation (EU) No 432/2012 of 16 May 2012 establishing a list of permitted health claims made on foods, other than those referring to the reduction of disease risk and to children’s development and health Text with EEA relevance, (n.d.) 40.
9-Covas, M.I.; Nyyssönen, K.; Poulsen, H.E.; Kaikkonen, J.; Zunft, H.J.; Kiesewetter, H.; Gaddi, A.; de la Torre, R.; Mursu, J.; Bäumler, H.; et al. The e_ect of polyphenols in olive oil on heart disease risk factors: A randomized trial. Ann. Int. Med. 2006, 145, 333–341.
10-A. Di Francesco, A. Falconi, C. Di Germanio, M. V. Micioni Di Bonaventura, A. Costa, S. Caramuta,M. Del Carlo, D. Compagnone, E. Dainese, C. Cifani, M. Maccarrone and C. D’Addario, Extravirgin olive oil up-regulates CB1 tumor suppressor gene in human colon cancer cells and in rat colon via epigenetic mechanisms, J. Nutr. Biochem. 26 (2015) 250–258
11- Z. K. Hassan, M. H. Elamin, M. H. Daghestani, S. A. Omer, E. M. Al-Olayan, M. A. Elobeid, P. Virk and O. B. Mohammed, Oleuropein induces anti-metastatic effects in breast cancer, Asian Pac. J. Cancer Prev. 13 (2012) 4555–4559
12- A. Ahmad Farooqi, S. Fayyaz, A. Silva, A. Sureda, S. Nabavi, A. Mocan, S. Nabavi and A. Bishayee, Oleuropein and cancer chemoprevention: The link is hot, Molecules 22 (2017) 705
13- S. Rigacci and M. Stefani, Nutraceutical properties of olive oil polyphenols. An itinerary from cultured cells through animal models to humans, Int. J. Mol. Sci. 17 ( 2016) 8 43
14-H. Shamshoum, F. Vlavcheski and E. Tsiani, Anticancer effects of oleuropein, BioFactors 43 (2017) 517–528
15- J. A. Menendez, A. Vazquez-Martin, R. Colomer, J. Brunet, A. Carrasco-Pancorbo, R. Garcia-Villalba, A. Fernandez-Gutierrez and A. Segura-Carretero, Olive oil’s bitter principle reverses acquired
autoresistance to trastuzumab (HerceptinTM) in HER2-overexpressing breast cancer cells, BMC Cancer 7 (2007)
16- M. A. Khanfar, S. K. Bardaweel, M. R. Akl and K. A. El Sayed, Olive oil-derived oleocanthal as
potent inhibitor of mammalian target of rapamycin: Biological evaluation and molecular modeling
studies: oleocanthal is a potent mTOR inhibitor, Phytother. Res. 29 (2015) 1776–1782
17-J. Calahorra, E. Martínez-Lara, C. De Dios and E. Siles, Hypoxia modulates the antioxidant effect of hydroxytyrosol in MCF-7 breast cancer cells, PLOS ONE 13 ( 2018) e 0203892
18-Y. Z. H.-Y. Hashim, J. Worthington, P. Allsopp, N. G. Ternan, E. M. Brown, M. J. McCann, I. R. Rowland, S. Esposto, M. Servili and C. I. R. Gill, Virgin olive oil phenolics extract inhibit invasion of HT115 human colon cancer cells in vitro and in vivo, Food Funct. 5 (2014) 1513–1519
19- H. Zubair, A. Bhardwaj, A. Ahmad, S. K. Srivastava, M. A. Khan, G. K. Patel, S. Singh and A. P. Singh, Hydroxytyrosol induces apoptosis and cell cycle arrest and suppresses multiple oncogenic signaling pathways in prostate cancer cells, Nutrit. Cancer 69 (2017) 932–942
20. H. Song, D. Y. Lim, J. I. Jung, H. J. Cho, S. Y. Park, G. T. Kwon, Y.-H. Kang, K. W. Lee, M.-S. Choi and J. H. Y. Park, Dietary oleuropein inhibits tumor angiogenesis and lymphangiogenesis in the B16F10 melanoma allograft model: a mechanism for the suppression of high-fat diet-induced solid tumor growth and lymph node metastasis, Oncotarget 8 (2017) 32027–32042
21- R. Fabiani, P. Rosignoli, A. D. Bartolomeo, R. Fuccelli, M. Servili, G. F. Montedoro and G. Morozzi, Oxidative DNA damage is prevented by extracts of olive oil, hydroxytyrosol, and other olive phenolic compounds in human blood mononuclear cells and HL60 cells, J. Nutr. 138 (2008) 1411– 1416.
22- A. M. Borzì, A. Biondi, F. Basile, S. Luca, E. S. D. Vicari and M. Vacante, Olive oil effects on colorectal cancer, Nutrients 11 (2019) 32
23 U. Lewandowska, S. Gorlach, K. Owczarek, E. Hrabec and K. Szewczyk, Synergistic interactions between anticancer chemotherapeutics and phenolic compounds and anticancer synergy between polyphenols, Postepy. Hig. Med. Dosw. (Online) 68 (2014) 528–540.
24- T. M. de Kok, S. G. van Breda and M. M. Manson, Mechanisms of combined action of different chemopreventive dietary compounds: A review, Eur. J. Nutr. 47 (2008) 51–59
25-Torić, J., KARKOVIĆ MARKOVIĆ, A. N. A., JAKOBUŠIĆ BRALA, C. V. I. J. E. T. A., & Barbarić, M. (2019). Anticancer effects of olive oil polyphenols and their combinations with anticancer drugs. Acta Pharmaceutica, 69(4), 461-482.
26- H. Wagner, Synergy research: Approaching a new generation of phytopharmaceuticals, Fitoterapia 82 (2011) 34–37
27- M. Fantini, M. Benvenuto, L. Masuelli, G. Frajese, I. Tresoldi, A. Modesti and R. Bei, In vitro and in vivo antitumoral effects of combinations of polyphenols, or polyphenols and anticancer drugs: perspectives on cancer treatment, Int. J. Mol. Sci. 16 (2015) 9236–9282;
28 K. Nurgali, R. T. Jagoe and R. Abalo, Editorial: Adverse effects of cancer chemotherapy: Anything
new to improve tolerance and reduce sequelae?, Front. Pharmacol. 9 ( 2018) 2 45
29. D. Shukla, R. Rawal and N. Jain, A brief review on plant-derived natural compounds as an anticancer agents, Int. J. Herbal Med. 6 (2018) 28–36.
30. T. Kubota, S. W. Matsuzaki, Y. Hoshiya, M. Watanabe, M. Kitajima, F. Asanuma, Y. Yamada, J. Koh, Antitumor activity of paclitaxel against human breast carcinoma xenografts serially transplanted
into nude mice, J. Surg. Oncol. 64 (1997) 115-121.
31- S. V. Singh, D. Scalamogna, H. Xia, S. O’Toole, D. Roy, E. O. Emerson, V. Gupta and H. A. Zaren, Biochemical characterization of a mitomycin C-resistant human bladder cancer cell line, Int. J. Cancer. 65 (1996) 852-857
32- A. Coccia, L. Mosca, R. Puca, G. Mangino, A. Rossi and E. Lendaro, Extra-virgin olive oil phenols block cell cycle progression and modulate chemotherapeutic toxicity in bladder cancer cells, Oncol Rep. 36 (2016) 3095–3104
