PÜRENİN VE PÜREN BALININ ÖZELLİKLERİ

Yazan: Dr. Kimyager Çiğdem KUŞ

PÜREN BİTKİSİ 

     Püren bitkisi, Erica cinsinden Ericaceae familyasının bir üyesi olup, Dünya’da 700’ün üzerinde türe sahiptir. Bunlardan 5 Erica türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir.

    Ülkemizde yetişen pürenler, iki tür doğal yayılış göstermektedir. Bu türlerden biri olan E. bocguetti endemiktir ve yalnızca Antalya’da yetişmektedir. Diğer türlerden E. manipuliflora ve E. arborea, Muğla ve çevresinde bulunmakla birlikte daha çok 0-1530 m yükseklikler arasında yetişmektedir (Güvenç, 2007 Kuş, 2017). Erica türleri Anadolu’da, Akdeniz, Ege ve Karadeniz kıyı şeritleri boyunca doğal olarak yetişmekte; halk arasında “funda”, “püren”, “süpürge çalısı” olarak anılmaktadır. Çiçeklenme dönemi Temmuz-Kasım ayları arasında olduğu için, arıların kışa hazırlanmalarında en önemli nektar kaynaklarından biridir.

PÜREN BALI

     Erica türlerinden üretilen bal, püren balı olarak isimlendirilmektedir. Püren balı, koyu kahverengi renkte, aroması güçlü, tadı keskin bir baldır. Ülkemiz dışında, tüketiciler tarafından yoğun olarak tercih edilmektedir. Bu nedenle, yurtdışındaki üreticilere diğer ballardan daha fazla getiri sağlamaktadır. 

     Pek çok çalışmada, baldaki fenolik asitler ve flavonoidler, kapsamlı bir şekilde araştırılmış ve antioksidan aktivitelerin toplam fenolik konsantrasyonları ile doğrusal ilişki içinde olduğu kanıtlanmıştır.  Bugüne kadar yapılan çalışmalar, püren balının yüksek antioksidan ve fenolik madde içeriğine sahip ve insan sağlığı için önemli bir besin kaynağı olduğunu ortaya koymaktadır (Giao vd., 2007, Estevinho vd., 2008; Escuredo vd., 2013; Piotraszewska vd.,2015).

     Günümüzde püren balı İskoçya, Portekiz, İspanya, İrlanda gibi ülkelerde yüksek katma değerli foksiyonel bir gıda olarak görülürken, ülkemizde bu bala ilgi neredeyse yok denecek kadar azdır. Son yıllarda İrlanda’da yapılan bir çalışmada, püren ballarının fizikokimyasal özelliklerinin, manuka balına benzemekte olduğu ve manuka balından daha yüksek toplam fenolik içeriğe sahip olduğu ifade edilmiştir. Ayrıca antioksidan özellikleri bakımından manuka balı ile eşdeğer olabileceği ortaya çıkarılmıştır. Yüksek talep gören ve ticari değeri yüksek olan manuka balı ile karşılaştırıldığında, insan sağlığına faydalarından dolayı püren balı üzerinde de araştırmaların artırılması gerekli görülmektedir (Alvarez-Suarez, 2010, Kavanagh 2019).

PÜREN BALI ÜZERİNE BAZI ÇALIŞMALAR

     Püren ve aynı dönemde üretilen çam balının antioksidan aktiviteleri 5 farklı yöntemle karşılaştırılmıştır. ABTS katyon radikali giderim aktivitesi testinde, yüksek polen içerikli püren balı (%85 Erica) %20’lik konsantrasyonda, %80,28 inhibisyon gösterirken, aynı bölgede üretilen çam balı ise %70,60 inhibisyon göstermiştir. Buna karşılık DPPH serbest radikal giderim aktivitesi açısından çam balında %43,92 inhibisyon elde edilirken, püren örneğinde %40,65 inhibisyon elde edilmiştir. Metal şelat aktivitesi değerlendirildiğinde aynı örneklerde püren balı %86,16 inhibisyon gösterirken, çam balı %83,04 inhibisyon göstermiştir. Püren balı (%85 Erica) ve çam balı ile karşılaştırıldığında her ikisinde de kayda değer bir antioksidan aktivite gösterdiği tespit edilmiştir (Kuş vd., 2018)

     Antibiyotiğe dirençli bakteriler önemli bir sağlık sorunudur. Hem insan hem de hayvanlarda antibiyotik kullanımını azaltmayı amaçlayan ve balın belirli şartlar altında antibiyotik kullanımına bir alternatif sağlayabileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur.  Yalnızca ABD'de yıllık 239.106 kg antibiyotik kullanıldığı tahmin edilmektedir. Avrupa Birliği'nde, tarım ve gıda endüstrisinde antibiyotik kullanımı konusunda kısıtlamalar oldukça fazladır; ancak çoğu durumda, ülkeler arasında büyük farklılıklar göstermektedir.

     Yapılan çalışmalardan biri, atların kol ve bacaklarındaki yaralar üzerindedir. Atların kol ve bacaklarında oluşan yaralar, insanlardakiler ile benzerdir. Uzuvlarda meydana gelen hidrostatik güç, insandaki iltihaplanma, granülazyon, epitelizasyon ve kasılma gibi yaralarının iyileşmesini zor hale getiren süreçlerin ardından oluşan bacak ülserine benzeyen küçük ve büyük ödem risklerine neden olmaktadır.  Bu çalışmada, bal arısı laktik asit formülasyonu kullanılarak in vitro koşullarda yara iyileştirme etkisi incelenmiştir. Bal arısındaki laktik asit bakterilerinin, en iyi etkiyi püren balı ile gösterdiği ortaya çıkmıştır. Laktik asit bakterilerinin daha iyi aktivite gösterme ve canlılığını sürdürebilme nedeninin, püren balında, diğer bal türlerinden daha yüksek oranda su içeriğinin bulunmasından kaynaklanabileceği düşünülmüştür.(Olofsson vd., 2016)

     Çoğunlukla balın mikrobiyal aktivitesi, onun osmalalitesine, düşük pH’ına, düşük hidrojen peroksit içeriğine ve Manuka balında (tıpta geniş çapta kullanılan bir bal) olduğu gibi, belirli bir bileşene (Metilglikoksal (MGO)) dayandırılmaktadır. Manuka balı gibi püren balının da benzer oranda iyileştirme gücünün olabileceği ifade edilmiştir.

     Püren balı (8,55 mg/100 g) ve kestane balının (8,13 mg/100 g) benzer ortalama flavanoid içeriğe sahip olduğu; polifenolik içeriklerinin ise ikisinde de 114 mg/ 100 g olduğu tespit edilmiştir.  Püren balının, %41,7 fruktoz; %26,5 glukoz; %1,3 sükroz; %1,5 maltoz içerdiği rapor edilmiştir. (Escuredo vd., 2014, 2019).

ÇALI SÜPÜRGESİ Mİ BAL MI

     Püren, ülkemizde, çok geniş bir alana yayılmış olmasına ve tıbbi özellikler içermesine karşın,  hâlâ yeterince ilgi görmemekte ve üretimi, olası bal miktarının çok altında kalmaktadır. Türkiye Ormancılığı Derneği tarafından hazırlanan 'Türkiye Ormancılığı: 2019' çalışmasında, yıllara göre püren (Erika-funda-kök) üretimine ilişkin bilgiler mevcuttur. (TOD, 2019).

     Süpürge çalısının yer aldığı odun dışı orman ürünlerinin tevzii masrafı, tarife bedeli ve satış masrafını gösterir cetvelde ise 2017’de süpürge çalısının tonu, 0,51 TL olarak belirtilmiştir (OGM, 2017). Ne yazık ki püren, bal üretiminde değil, genellikle çalı süpürgeleri üretiminde; ender olarak da peyzajda ve erozyon ile mücadelede kullanılmaktadır.

SONUÇ

Sonuç olarak, elde edilen bütün bu veriler, pürenin, henüz keşfedilmemişse de yüksek katma değer sağlayabilecek bir bitki kaynağı olduğunu kanıtlamaktadır. Dolayısıyla, püren, çalı süpürgesi yapılmak üzere ihale ile satılmayı değil -manuka balı gibi- tıbbi ilaç niteliğindeki bir balın kaynağı sayılmayı ve el üstünde tutulmayı çoktan hak etmektedir.

KAYNAKÇA

* Alvarez-Suarez, J.M., Tulipani, S., Díaz, D., Estevez, Y., Romandini, S., Giampieri, F., Damiani, E., Astolfi, P., Bompadre, S., Battino, M., 2010. Antioxidant and antimicrobial capacity of several monofloral Cuban honeys and their correlation with color, polyphenol content and other chemical compounds. Food Chem. Toxicol. 48, 2490–2499
* Estevinho, L. Pereira, A. P., Moreira, L., Dias, L. G., ve Pereira, E. (2008). Antixidant and antmicrobial effects of phenolic compounds extracts of Northeast Portugal honey. Food and Chemical Toxicology, 46(12), 3774-3779.
* Escuredo, O., Miguez, M., Fernandez-Gonzalez, M., ve Seijo, M. C., (2013). Nutritional value and antioxidant activity of honeys produced in a European Atlantic area, Food Chemistry, 138 (2-3), 851-856.
* Escuredo, O., Dobre, I., Fernández-González, M., & Seijo, M. C. (2014). Contribution of botanical origin and sugar composition of honeys on the crystallization phenomenon. Food chemistry, 149, 84-90.
* Escuredo, O., Rodríguez-Flores, M. S., Rojo-Martínez, S., & Seijo, M. C. (2019). Contribution to the chromatic characterization of unifloral honeys from Galicia (NW Spain). Foods, 8(7), 233.
* Giao, M. S., Gonzalez-Sanjose, M.L., Rivero Perez, M.D., Pereira, C. I., Pintado, M.E., ve Malcata, F.X. (2007). İnfusions of Portuguese medicinal plants: Dependence of final antioxidant capacity and phenol content on extraction features. Journal of the Science of Food and Agriculture, 87(14), 2638-2647.
* Güvenç, A. ve Kendir, G. (2007). The leaf anatomy of some Erica taxa native to Turkey. Fabad Journal of Pharmaceutical Sciences, 32, 121-125.
* Kavanagh, S., Gunnoo, J., Passos, T. M., Stout, J. C., ve White, B. (2019). Physicochemical properties and phenolic content of honey from different floral origins and from rural versus urban landscapes. Food chemistry, 272, 66-75.
* Kuş, Ç., Duru, M.E.,Taş, M. ve Küçükaydın, S. (2017). Anticholinesterase activities from aqueous extract of different plant parts of Erica manipuliflora. International journal of secondary Metabolite, 4(3, Special Issue 2), 372-375.
* Kuş, Ç., Duru M. E., Taş, M., Küçükaydın, Ş., Karataş, Ş., Kurnaz, S., (2018) Muğla’da Aynı Dönemde Üretilen Çam ve Püren Ballarının Antioksidan Aktivitelerinin Karşılaştırılması 6. Uluslararası Muğla Arıcılık ve Çam Balı Kongresi, Fethiye Muğla/Türkiye, 15-19 Ekim 2018, pp.555
* Piotraszewska- Pajak, A.ve Gliszczynska-Swiglo, A. (2015). Directions of Colour Changes of Nectar Honeys Depending on Honey Type and Storage Conditions. Journal of Apicultural Science, 59(2),51-61.
* Olofsson, T. C., Butler, E., Lindholm, C., Nilson, B., Michanek, P., & Vásquez, A. (2016). Fighting off wound pathogens in horses with honeybee lactic acid bacteria. Current microbiology, 73(4), 463-473
* TOD, 2019. Türkiye Ormancılığı: 2019, ISBN: 978-975-93478-4-0, 164+20 sayfa, Kuban Matbaacılık Yayıncılık, Ankara