Yazan: ÇİĞDEM KUŞ
Yüksek Kimyager
Sahil kentlerinin ilk lavanta tarlasını Muğla’ya kazandıran Eget Vakfı, 8 Mayıs 2016 günü, ‘Eğitime Destek Olsun Lavantanın Çiçeği’ sloganıyla ve kalabalık bir katılımcı desteğiyle, Ula / Armutçuk Mahallesi’ndeki arazisinin 5 dönümüne Lavandula Süper-A türü lavanta fidesi dikimi gerçekleştirdi.
2018 yılında henüz iki yaşında olan toplam 2.500 kök lavantadan 215 kg lavanta çiçeği, tohumu ve sapı hasat edildi. Bu hasattan, Muğla/Menteşe Belediyesi Tıbbi-Aromatik Bitkiler ve Yerel Tohum Merkezi’nde gerçekleşen damıtma sonucunda, 8,77 lt uçucu yağ; 195 litre hidrosol (lavanta çiçeği suyu) üretildi.
LAVANTA UÇUCU YAĞI
| Geleneksel Bitkisel Tıbbi Ürünler Yönetmeliği’nde tıbbi bitkilerin tanımı şöyle yapılmakta: ‘Bir veya daha fazla kısmı tedavi edici veya hastalıkları önleyici olabilen veya herhangi bir kimyasal-farmasötik sentezin öncüsü olabilen bitkiler.’ [1]
Tıbbi ve aromatik bitkiler, eski çağlardan bu yana pek çok amaç için kullanılmıştır. Tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanılabilen bileşenlerinden biri, onların uçucu yağlarıdır. Uçucu yağ, bitkilerin yaprak, meyve, kabuk veya kök kısımlarından elde edilen; oda sıcaklığında sıvı halde olan, güçlü kokulu, doğal bir üründür.
Bitkilerin uçucu yağlarının kullanımı, sağlıklı bir yaşam sürdürebilmekte etken olduğu için, günden güne yaygınlaşmaktadır. Günümüzde, uçucu yağlar içeren sabun, losyon, duş jeli, tonik, nemlendirici, yüz kremi ve maske gibi banyo ve vücut ürünü; deterjan, dezenfektan, oda kokusu benzeri ev ve mutfak ürünleri üretilmektedir. |
Uçucu yağ elde edilen bitkilerden biri de lavantadır. “Lavanta (Lavandula spp.), Lamiaceae familyasından, yarı çalımsı formda çok yıllık değerli bir uçucu yağ bitkisidir. Çoğu, Akdeniz bölgesinde rahatça yetişen 39 kadar lavanta türü bulunmaktadır. bunlar arasında özellikle Lavandula seksiyonu, çiçekleri ve uçucu yağları için üretilen en ekonomik türlerden başlıcasıdır. Türkiye'de, lavanta türlerinden sadece Karabaşotu olarak tanınan L. stoechas ssp. cariensis türü doğal olarak yetişmektedir. Lavanta, dünyada en fazla Güney Avrupa'nın ve Kuzey Afrika’nın Akdeniz'e komşu olan ülkelerinde yaygınlık göstermektedir. Fransa, Bulgaristan, İspanya, İtalya, Yunanistan, İngiltere, Rusya, ABD, Avusturya ve Kuzey Afrika ülkelerinde yoğun olarak kültürü yapılmaktadır.”
Dünyada ticari değeri yüksek olan üç önemli lavanta türünün kültürü yapılmaktadır:
Geniş alanlarda üretimi yapılan lavantanın uçucu yağı, bitkiler kurutulduktan sonra çiçek ve tohumları ayrılıp damıtılarak ya da kurutulmadan, doğrudan taze saplı çiçeklerin damıtılmasıyla gerçekleştirilmektedir. Yapılan bir çalışmada, lavanta çeşitleri arasında en yüksek kuru sapsız çiçek uçucu yağveriminin ‘L.x intermedia var. Super-A’ çeşidinde bulunduğu belirlenirken, en düşük kuru sapsız çiçek uçucu yağveriminin ise ‘L. angustifolia var. Munstead’ olduğu tespit edilmiştir. Bütün Lavanta çeşitlerinde, kurutulmadan sonraki kuru, sapsız çiçek yağ oranının, taze saplı çiçek uçucu yağ oranından önemli ölçüde daha yüksek olduğu tespit edilmiştir [2].
|  |
Bileşenler açısından en kaliteli lavanta yağının ‘İngiliz lavantası’ olarak da adlandırılan lavenderden elde edildiği saptanmıştır.
‘Melez lavanta’ olarak adlandırılan lavandin ise, lavendere göre daha yüksek uçucu yağ oranına, ancak daha düşük uçucu yağ kalitesine sahiptir.
Lavandin uçucu yağı lavender uçucu yağından daha iyi verim vermesine karşın, lavander uçucu yağının niteliği ve ticari değeri lavandinden daha yüksektir [2].
 |
ISO 3515: 2002 standardına göre lavander esansiyel yağı içeriğinin linalool (%25-38), linalil asetat (%25-45) ve kafur (% 0.5-1.0) olması uygunken, lavandin esansiyel yağı içeriğinin linalool (%24–35) linalil asetat (% 28-38), ve kafur (% 6-8) olması istenmektedir.
Lavander esansiyel yağı yüksek linalol ve linalil asetat içeriği nedeniyle parfümeride ve ilaç endüstrisinde yeğlenmekteyken, lavandin uçucu yağı yüksek kafur seviyesinden dolayı böcek öldürücülerde, ev temizlik ürünlerinde, kozmetikte ve deterjan üretiminde kullanılmaktadır. Lavanta uçucu yağı, linalol, linalil asetat, 1,8- sinol, cis ve trans o-cimene, terpinen- 4-ol ve kafur gibi temel bileşenlere sahip olduğundan dolayı, antimikrobial, antikolinesteraz ve antioksidan olduğu çeşitli yayınlarda kanıtlanmıştır. Lavanta uçucu yağının antimikrobiyal aktivitesi bulunduğu için gıda ambalajı içeriğinde kullanımına ilişkin çalışmalar mevcuttur.
|
Ayrıca, lavanta uçucu yağının stres, halsizlik, migren, anksiyete, uykusuzluk ve depresyon gibi sorunların tedavisine destek olduğu belirtilmiştir. Yapılan çalışmalar, lavanta uçucu yağının solunmasıyla, uykuya dalmak için gereken sürenin değişmesi, uyku kalitesi, uyandıktan sonra uykuya dalma kabiliyeti, uyku süresi, gevşemede artış, uyanmada yorgunluğun azalması hakkında gelişmeler olduğunu göstermiştir [3,4,5,6,7,8,9].
2017’de yapılan başka bir araştırma sonucunda, uçucu yağdaki aromakolojik (psikoloji ve koku arasındaki ilişki) etkili temel bileşiklerin sedatif etkilesi incelenmiş. Lavanta uçucu yağındaki linalil asetat’ın sakinleştirici etki oluşturduğu; kafur’unsa uyarıcı etki yarattığı tespit edilmiştir [10].
LAVANTA UÇUCU YAĞININ PAZAR ARAŞTIRMASI
| Uluslararası pazar araştırmaları yapan, analiz ve tahmin raporları hazırlayan Wise Guy Reports Merkezi’nin 2018 verilerine göre, lavanta yağı pazarı 2014 yılında % 8.77 büyüme oranıyla, 26.24 milyon Dolar’dan; 2017'de 33.76 milyon Dolara çıkmıştır. Pazar büyüklüğünün, 2022 yılına doğru 44.68 milyon Dolar’a ulaşacağı öngörülmüştür [11].
2017 yıllındaki TÜİK verilerine göre, ülkemiz, 16,197 Dolar tutarında lavanta uçucu yağı ihraç ederken, 221,000 Dolar tutarında da ithalat gerçekleştirilmiştir [12]. |
Süleyman Demirel Üniversitesi’nden Doç. Dr. Sabri Erbaş, uçucu yağ ticaretini şöyle ifade ediyor: ''Türkiye, Doğu ve Güneydoğu Avrupa ülkeleri arasında tıbbi bitki ihracatında ilk 5 sırada yer alıyor. Ancak ithalatta 8'inci durumda. Toplam dünya uçucu yağ pazarında Türkiye ilk 15 ülke arasında yer almaktadır. Son yıllarda uçucu yağ ihracatı 35 milyon Dolar'a, uçucu yağ ve türevleri (aroma, saflaştırılmış bileşenler, enkapsüle saf bileşenler vb.) ithalatı ise 450 milyon Dolara yaklaşmıştır. İhracat ürünleri arasında özellikle gül, kekik ve defne yağı öncelik taşımaktadır. İthalat ürünleri arasında ise turunçgil (portakal, limon), nane, sitronellol, lavanta yağı en başta yer almaktadır"
“Aslında ham madde ihraç ediyor; bunları, ilaç, kozmetik ve gıdada kullanılmış halde yüksek fiyata geri alıyoruz.” [13].
Bu yanlışın, önümüzdeki yıllarda düzeltilmesi, EGET Vakfı olarak da tek dileğimizdir.
KAYNAKÇA
[1]http://www.ttb.org.tr/mevzuat/index.php?option=com_content&view=article&id=810:geleneksel-bkel-tibbler-yetmel&catid=2:ymelik&Itemid=33
[2] http://www.ispartatb.org.tr/dosyalar/TEZ%20%20Tam%20%28Nimet%20KARA%29-2011.pdf
[3] Rebecca Wells, Felisha Truong, Ayelign M. Adal, Lukman S. Sarker and Soheil S. Mahmoud* Lavandula Essential Oils: A Current Review of Applications in Medicinal, Food, and Cosmetic Industries of Lavender
https://www.researchgate.net/publication/328868300_Lavandula_essential_oils_A_current_review_of_applications_in_medicinal_food_and_cosmetic_industries_of_lavender 2018, Vol. 13 No. 10, 1403 - 1417June 26th, 2018
[4] http://dx.doi.org/10.12692/ijb/12.4.292-301
[5] http://dx.doi.org/10.1590/0001-3765201520150056
[6] https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pubmed/30347669
[7] http://journal.frontiersin.org/article/10.3389/fnagi.2017.00168/abstract
[8] https://doi.org/10.1016/j.indcrop.2018.11.006
[9] https://link.springer.com/article/10.1007/s41105-017-0121-y
[10] https://doi.org/10.1080/10412905.2017.1377122
[11] https://www.wiseguyreports.com/reports/3164733-global-lavender-oil-market-report-2018)
[12] https://biruni.tuik.gov.tr/disticaretapp/menu.zul
