GOJİ BERRY (KURTÜZÜMÜ): ÇALI TÜRÜ MÜ (DAMAYE Mİ); SARMAŞIK TÜRÜ MÜ (NQ1 Mİ)?

Yazan: Dr. Kimyager Çiğdem KUŞ

Goji berry’nin Latince adı, Lycium Barbarum’dur.  Lycium, Yunanca λυκιον (lykion) yani, 'Likya' kelimesinden türemiştir; bir Rhamnus türüdür ve adını, yetiştiği yer olan ülkemizin Güney Anadolu Bölgesi'nden, Likya’dan almıştır. Buradan da anlaşılacağı üzere, Goji berry (Kurtüzümü), sanıldığı gibi Çin menşeli bir bitki değildir; bitkinin anavatanı Anadolu’dur. Büyük olasılıkla Uzakdoğu'ya, İpekyolu aracılığıyla taşınmıştır. Günümüzde ticari olarak, Çin, Tibet ve Asya'nın diğer bölgelerinde yetişmektedir. Yaprak döken, çalı türü bir bitkidir.

.

Goji berry meyveleri, 1-2 cm uzunluğunda, parlak turuncu-kırmızı renkte ve elipsoit biçimindedir. Ağustos'tan Ekim'e kadar hasat edilen meyveler genellikle kurutulmaktadır. Bunun yanında, taze yaprakları sebze olarak tüketilebilmektedir. Ayrıca tentürler, tozlar ve tabletler halinde işlenebilirler. Günümüze kadar yapılan çalışmalara bakıldığında, dünyadaki en yüksek besin değerine sahip olduğu ve güçlü bir antioksidan içeriğe sahip olduğu açıklanmıştır. Goji berry'nin antioksidan, antikarsinojenik ve bağışıklığı arttırıcı özelliklere sahip olduğu ve bundan dolayı Goji berry meyvelerinin tüketimi ile kanser, diyabet gibi birçok kronik hastalığı önlemeye yardımcı olabileceği çıklanmıştır (Zhang vd., 2016).  Goji Berry meyvesinin sahip olduğu fenolikler, karotenoidler ve polisakkaritler, sağlığı teşvik edici  aktiviteler sağlamaktadır (Luo vd., 2004; Wang vd., 2010). Bunlardan Lycium barbarum polisakkaritlerinin, antioksidan, yaşlanma karşıtı, antitümör, antidiyabetik, nöroprotektif ve immünomodülatör etkilere sahip olduğu bildirilmiştir (Chang ve So, 2008).

Ticari olarak sağlanan Goji berry meyvelerinin yaklaşık %90'ı, Çin'in kuzey-orta bölgelerinde üretilen L. barbarum türünden elde edilmektedir. L. barbarum ile yakından ilişkili olan Lycium chinense, Lycium yunnanense ve Lycium ruthenicum gibi kültüre alınan ve yabani birçok türü de benzersiz kalite özelliklerinden dolayı değerli germplazma kaynaklarıdır.  

2019 yılında yapılan bir çalışmada, Çin’de sekiz yerel goji berry çeşidinin temel fonksiyonel bileşiklerinin kompozisyonları (polifenoller, karotenoidler, Lycium barbarum polisakkaritleri) ve içerikleri belirlenmiş ve antioksidan aktiviteleri değerlendirilmiştir. 

Aşağıda, Tablo 1’de örnekler ve Tablo 2’de elde edilen sonuçlar verilmiştir. (Makalede “Ningji No.1” kodu: NJ1 olarak anılmıştır. Bu kodu, Çince'de anıldığı biçimde değil İngilizce'de anıldığı biçimde kullandık.)

Tablo 1. Araştırmada kullanılan Çin goji berry genotipleri (Zhang vd., 2016)

Tablo 2. Farklı goji berry genotiplerinin toplam fenolik, toplam flavonoid, toplam karotenoid ve toplam L. barbarum polisakkarit içerikleri ve antioksidan aktiviteleri:

Sonuç olarak, Çin'in yerli goji genotiplerinin meyveleri genellikle yüksek seviyelerde fenolik bileşikler, karotenoidler ve polisakkaritlere sahip olduğu tespit edildi. Ancak bu bileşiklerin değerleri, bu genotipler arasında, önemli ölçüde farklılık göstermiştir. L. barbarum L. meyvelerinden olan NQ1 (Ningji No.1) hem potansiyel olarak zengin bir temel fonksiyonel bileşiklere (polifenoller, karotenoidler ve LBP dahil) sahiptir hem de diğer Lycium genotiplerinden daha yüksek bir antioksidan aktivite sergilemektedirler.

,

Türkiye'de Goji Berry çeşitleri ile ilgili yapılan araştırma sayısı yeterli değildir.  Yapılan bir çalışmada GAP Bölgesi'nde yetiştirilen Damaye ve NQ1 Goji Berry çeşitlerinin gelişme performansları ve meyvesinin fitokimyasal özellikleri belirlenmiştir. Bu çalışmaya göre elde edilen sonuçlar şöyledir (Oğuz ve Erdoğan, 2016): 

Çalışmadaki kullanılan bitki materyali:

NQ1 çeşidi: 

Ningqi serileri arasında 'Ningqi 1' (NQ1) oldukça başarılı olmuştur. 'Damaye' ile benzer bir büyüme oranına ve taç şekline sahiptir. 'Ningq1', 'Damaye'den %15-30 daha ağır meyveye sahiptir. Elipsoid şekilli meyvelerin 1000 tanesi 586 gr.'dan fazladır. 'Ningqi 1', üretimde özellikle kararlıdır ve çok çeşitli ortamlara uyum sağlayabilir.

Damaye çeşidi: 

Damaye: 6 yılda 1,7 m. taç ile 1,5 m. yüksekliğe ulaşır ve dikenlidir. Meyve küre şeklindedir ve 1000 adet taze meyve 450 ila 510 gr. ağırlığındadır. Tek bir bitki 7–8 kg. taze meyve verir. Damaye, yıllar içinde çok az varyasyonla büyük, tek tip meyveler ürettiği için en güvenilir yerel ırk olarak kabul edilmektedir (Chen vd., 2018). 

Tablo 3. Goji Berry çeşitleri için ortalama bitki boyu, sürgün uzunluğu, verim ve askorbik asit değerleri: 

NQ1 ve Damaye çeşitlerinde bitki boyutu, sürgün boyutu, verimi ve ayrıca askorbik asit ortalama değerleri Tablo 3'te verilmiştir. Damaye çeşidi 71,35 cm., NQ1 çeşidinde 67,02 cm.; Damaye çeşidinde sürgün boyu 7,91 cm., NQ1 çeşidinde 6,86 cm.; Damaye çeşidinde verim 0,33 kg./ağaç, NQ1 çeşidinde 0,22 kg./ağaç olarak bulunmuştur. Daha sonra 2013 yılında 2012'nin aksine ve incelenen özellikler açısından NQ1 çeşidinde bitki boyu, sürgün boyutu, verim Damaye çeşidine göre daha büyüktür. 2012 ve 2013 yıllarındaki üretimlerde, NQ1 çeşidi askorbik asit değerleri, Damaye çeşidi askorbik asit değerlerinde daha yüksekti. 

Tablo 4. Goji Berry çeşitleri için ortalama bitki gövde çapı, meyve boyu, meyve ağırlığı, suda çözünür kuru madde, kül değerleri

Araştırmada kullanılan NQ1 ve Damaye çeşitlerinde ortalama gövde çapı, meyve boyutu, meyve ağırlığı, suda çözünebilen kuru madde ve kül içerikleri Tablo 4'te verilmiştir. Damaye çeşidinde gövde çapı 6,55 cm. iken NQ1 çeşidinde 6,14 cm.; NQ1 çeşidinde meyve boyu 15,78 mm. iken Damaye çeşidinde 11,57 mm.; NQ1 çeşidinde meyve ağırlığı 0.70 gr. iken Damaye çeşidinde 0,43 gr.; Damaye'de suda çözünebilen kuru madde %27,49, NQ1'de %23,19 ve NQ1 çeşidinde kül içeriği %0,08 ve Damaye çeşidinde %0,05 idi. Meyve boyu, meyve ağırlığı ve kül içeriği özellikleri açısından NQ1 çeşidi ilk sırada yer almaktadır. 

Tablo 5. Goji berry çeşitlerinde ortalama protein, ham yağ, β-karoten, toplam fenol, flavonoid değerleri

Protein, ham yağ, β-karoten, toplam fenol ve flavonoidler NQ1 ve Damaye için Tablo 5 ‘te gösterilmektedir. Protein içeriği NQ1’de %11,68 iken, Damaye çeşidinde %10,1’dir. NQ1 çeşidinde ham yağ oranı %8,12 iken, Damaye çeşidinde %6,55’dir. β-karoten içeriği NQ1‘de 8,81 (µg/L) iken Damaye çeşidinde 8,29 (µg/L)’dir. Toplam fenol içeriği, NQ1’de 351,33 (mgGAE/100gr.)i iken, Damaye çeşidinde 339,26 (mgGAE/100gr.)’dır. Flovanoid içeriği NQ1’de 51,09 (mg/QE/gr.) iken, Damaye çeşidinde 48,89 (mg/QE/gr.)’dır. Protein, ham yağ, β-karoten, toplam fenol ve flavanoid içerikleri NQ1 çeşidinde Damaye çeşidi ile kıyaslandığında daha yüksektir. 

Kaynakça

1. Austin, D. F. (2004). Florida Ethnobotany. CRC Press. p. 677. ISBN 9780849323324.
2. Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan ISBN 0-333-47494-5.
3. Zhang, Q., Chen, W., Zhao, J., & Xi, W. (2016). Functional constituents and antioxidant activities of eight Chinese native goji genotypes. Food Chemistry, 200, 230-236.
4. Luo, Q., Cai, Y., Yan, J., Sun, M., & Corke, H. (2004). Hypoglycemic and hypolipidemic effects and antioxidant activity of fruit extracts from Lycium barbarum. Life sciences, 76(2), 137-149.
5. Wang, C. C., Chang, S. C., Inbaraj, B. S., & Chen, B. H. (2010). Isolation of carotenoids, flavonoids and polysaccharides from Lycium barbarum L. and evaluation of antioxidant activity. Food chemistry, 120(1), 184-192.
6. Chang, R. C. C., & So, K. F. (2008). Use of anti-aging herbal medicine, Lycium barbarum, against aging-associated diseases. What do we know so far?” Cellular and Molecular Neurobiology, 28(5), 643-652.
7. Chen, J., Chao, C. T., & Wei, X. (2018). Gojiberry breeding: current status and future prospects. In Breeding and Health Benefits of Fruit and Nut Crops. IntechOpen.
8. Oğuz, H. I., & Erdoğan, O. (2016). A study on the development performances of goji berry (Lycium barbarum L.) Varieties.